Analiza Porównawcza Starożytnych Kodeksów Prawnych
Żydzi Ortodoksyjni i Mesjańscy nie przepadają zazwyczaj za tego typu porównaniami, ponieważ wielu świeckich naukowców podważa oryginalność i boskie nadanie Tory, wskazując właśnie na kodeks Hammurabiego jako źródło, z którego czerpał Mojżesz. A przecież to właśnie Tora udowadnia stojący za nią ‘palec Boży’, proponując rozstrzygnięcia problemów i wskazując na rozwiązania daleko lepsze i bardziej humanitarne niż kodeks Hammurabiego kiedykolwiek proponował. Analiza porównawcza zawarta w tym artykule jest tego najlepszym przykładem.
Krótki opis Steli Hammurabiego
Na szczycie Steli wyciosano dwie postacie: boga słońca i sprawiedliwości Szamasza (siedzącego po prawej) oraz króla Hammurabiego (stojącego po lewej). Stela została wykonana pomiędzy rokiem 1792 – 1750 p.n.e., i przedstawia moment, w którym bóg Szamasz wręcza Hammurabiemu pierścień i berło, jako znak władzy oraz zleca mu napisanie kodeksu prawa. Stela mierzy 2 metry i 30 cm wysokości, i została znaleziona w Suzie (obecny Iran), gdzie była przechowywana przez Elamitów od ok. 1200 roku p.n.e. Elamici zdobyli ją jako łup wojenny i wywieźli z miasta Sippar w północnym Babilonie. Stela Hammurabiego znajduje się obecnie na wystawie w Muzeum Louvre, w Paryżu. Prawo Hammurabiego jest najwcześniejszym znanym obecnie, spisanym i skodyfikowanym prawem w historii ludzkości. Król Hammurabi nie znał jednak prawdziwego Boga Jahłeh, dlatego dopiero Tora, która została nadana Mojżeszowi około 250 lat później, jest pełną i kompletną manifestacją woli Bożej względem człowieka. Należy w tym miejscu podkreślić, że Tora Boga Jahłeh jest i nadal będzie niezastąpionym światłem i przewodnikiem, tak dla Żydów jak i dla pozostałych narodów, natomiast z prawa Hammurabiego dzisiaj już nikt nie korzysta.
Co Hammurabi kazał wypisać na swojej Steli
Prolog zapisany na Steli Hammurabiego, tuż pod wizerunkiem postaci (fragment):
Wtedy [bogowie] Anu i Bel wezwali mnie po imieniu – mnie, Hammurabiego, wywyższonego księcia, który bał się boga – abym przyniósł do kraju zasady sprawiedliwości, aby wytracić niegodziwych i źle czyniących. Aby silny nie krzywdził słabego. Abym mógł rządzić ponad czarnogłowym ludem, podobnie [jak rządzi bóg] Szamasz. I abym oświecił mój kraj dla dobra ludzkości.
Poniżej prologu na Steli, znajdują się wypisane 282 prawa, pod którymi widnieje zakańczający epilog (fragmenty):
Oto prawa sprawiedliwości, które Hammurabi, mądry król, ustanowił. Sprawiedliwe prawo i święte statuty, których nauczał swój kraj. Ja jestem Hammurabi, król który daje ochronę. Nie odsunąłem się od ludzi, których [bóg] Bel dał mi, władzę nad którymi [bóg] Marduk dał mi. Nie dopuściłem zaniedbania, ale uczyniłem mój kraj pokojowym miejscem, gdzie przestrzega się prawa. (…) Wielcy bogowie zawołali mnie. Ja jestem niosącym wybawienie pasterzem, którego laska jest prosta, dobrym cieniem rozpostartym ponad moim miastem. Na mojej piersi pielęgnuję mieszkańców Sumeru i Akadu; pod moim schronieniem pozwoliłem im odpoczywać w pokoju. (…) Niech moje imię będzie zawsze powtarzane; niech ciemiężony, który ma sprawę prawną, przyjdzie i stanie tutaj przed tym moim wizerunkiem, jako przed królem sprawiedliwości. Niech przeczyta napis i zrozumie moje cenne słowa: napis wyjaśni mu jego problem prawny. On odnajdzie to, co jest sprawiedliwe i jego serce będzie zadowolone, więc powie: Hammurabi jest władcą, który jest ojcem dla swoich poddanych, który przestrzega słów Marduka z szacunkiem, który zdobył dla Marduka północ i południe, który raduje serce Marduka, swojego pana (…), i który ustanowił porządek w kraju.
[Źródło: http://www.wsu.edu/~dee/MESO/CODE.HTM , Tłumaczenie własne z języka angielskiego]Jak wynika z tekstu umieszczonego na Steli, król Hammurabi chełpi się i wywyższa, przypisując chwałę przede wszystkim sobie. Zupełnie inaczej ta kwestia wygląda w księgach Tory. Nie trzeba w tym miejscu używać wielu słów, wystarczy natomiast dokonać prostych porównań. Zauważmy, iż Tora oddaje chwałę jedynie Bogu:
| Hammurabi mówi: Ja jestem Hammurabi, król który daje ochronę (…) Ja jestem niosącym wybawienie pasterzem. |
Bóg mówi: Ja jestem JHŁH, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli [2 Moj. 20:2] |
| Hammurabi mówi: Niech moje imię będzie zawsze powtarzane. |
Mojżesz mówi: Gdyż imię JHŁH głosić będę. Oddajcie uwielbienie Bogu naszemu [5 Moj. 32:3] |
| Hammurabi mówi: Hammurabi jest władcą, który jest ojcem dla swoich poddanych (…) Na mojej piersi pielęgnuję mieszkańców Sumeru i Akadu. |
Mojżesz mówi do Boga: Czy ja począłem ten lud? Czy ja go zrodziłem, że mówisz do mnie: ‘Nies go na łonie swoim…’ [4 Moj. 11:12] |
Czyż również i my do dzisiejszego dnia nie błogosławimy Boga za Jego Torę? Czyż nie wypowiadamy błogosławieństwa podczas Szabatu: Baruch Ata Adonaj Eloheinu melech haolam aszer kidszanu bemicwotaw… – Błogosławiony jesteś Ty, Panie, Boże nasz, Królu Świata, który uświęciłeś nas swoimi przykazaniami…
Podobieństwa i Różnice
Poniżej przedstawiam przetłumaczone na język polski paragrafy prawa Hammurabiego (na podstawie angielskiego tłumaczenia L.W. King’a) i korespondujące z nimi przepisy, które Mojżesz zanotował w księgach Tory. Ponieważ nie jest to dogłębna i szczegółowa analiza tematu, która zajęłaby o wiele więcej niż trzy strony internetowe materiału, ostateczne wnioski pragnę pozostawić czytelnikom. Pragnę również podkreślić, iż poniższa analiza jest owocem moich własnych badań i nie została zaczerpnięta z żadnego, zewnętrznego źródła. Dla uproszczenia, fragmenty prawa Hammurabiego oznaczyłem literami PH (Prawo Hammurabiego), natomiast korespondujące z nimi fragmenty Tory, literami PM (Prawo Mojżesza). Na szczególną uwagę zasługują rozdziały 21 i 22 księgi Szemot (2 Mojżeszowa), w których opisane problemy – poza nielicznymi wyjątkami – stanowią niemalże lustrzane odbicie problemów opisanych w kodeksie Hammurabiego. Jest to tym bardziej oczywiste, jeśli wyobrazimy sobie życie przeciętnego człowieka sprzed trzech i pół tysiąca lat, i uświadomimy sobie jak niewiele zmieniło się podczas owych 250 lat dzielących oba spisane prawa. Problemy mieszkańców Babilonu pod władzą króla Hammurabiego były podobne do problemów plemion izraelskich pod wodzą Mojżesza, Jozuego i następujących po sobie Sędziów. Dlatego właśnie nie powinniśmy się dziwić tym podobieństwom, lecz przeciwnie, poszukiwać w nich sposobu w jaki oba kodeksy rozprawiają się z zagadnieniami życia codziennego tamtych czasów. A zatem przyjrzyjmy się bliżej szczegółom:
PODOBIEŃSTWA W OBU KODEKSACH:
Wół, który bodzie
PH: Jeżeli wół bodzie, i okazało się, że jest bodliwym wołem, a właściciel nie zwiąże jego rogów albo nie skrępuje woła, i wół pobodzie wolnego człowieka i zabije go, właściciel zapłaci połowę miny odszkodowania (§ 251)
PM: 2 Moj. 21:28-31 Jeżeli wół zabodzie mężczyznę albo kobietę na śmierć, to należy wołu ukamienować i nie jeść jego mięsa, właściciel zaś wołu będzie niewinny. Jeżeli jednak wół bódł od dawna (…) i wół zabił mężczyznę i kobietę, to wół będzie ukamienowany, a jego właściciel poniesie śmierć.
PH: Jeżeli wół zabije niewolnika, właściciel zapłaci jedną-trzecią miny odszkodowania ( § 252)
PM: 2 Mój. 21:32 Jeżeli wół zabodzie niewolnika albo niewolnicę, należy dać ich panu 30 szekli srebra, a wół będzie ukamienowany.
Mój komentarz: W świadomości społecznej tamtych czasów, niewolnicy posiadali niższy status społeczny, a ich życie było mniej warte niż życie człowieka wolnego. Zostało to dobitnie wyrażone w prawie Hammurabiego, gdzie odszkodowanie za śmierć niewolnika jest niższe, niż w przypadku śmierci człowieka wolnego. Podobnie Prawo Mojżesza nakłada mniejsze kary za złe traktowanie lub zabicie niewolnika, np.:
PM: 2 Moj. 21:20-21 Jeżeli ktoś pobije kijem swojego niewolnika albo swoją niewolnicę tak, że umrą pod jego ręką, winien być surowo ukarany. Jeżeli jednak (niewolnicy) przeżyją dzień lub dwa, to nie będzie podlegał karze, gdyż są jego własnością.
Mój komentarz: W Prawie Hammurabiego, niewolnicy i niewolnice nie były uwalniane pod żadnym pozorem. Prawo Mojżesza natomiast stanowi w tym względzie różnicę, czytamy bowiem: Jeżeli kupisz niewolnika hebrajskiego, sześć lat służyć ci będzie, a siódmego wyjdzie na wolność bez okupu (2 Moj. 21:2). Uważam, że ten przepis jest również proroctwem o Mesjaszu, który wypuszcza na wolność wszystkich ‘niewolników grzechu’, składając za nich wymagany okup tak, że oni wychodzą ‘bez okupu’, sami będąc zwolnieni z opłaty. Jak widzimy, pomimo wymagań kulturowych i obyczajowych tamtych czasów, Tora idzie w tym temacie nieco dalej, obiecując niewolnikom wolność. (Ciąg dalszy na stronie drugiej – kliknij poniżej)
